MEER OVER BORE-OUT :

OVER KLACHTEN DIE NIET VOORBIJGAAN - 

OP JE GEZONDHEID!

De foto is gemaakt, toen we in september tijdens mijn vakantie in Georgië een wijnboerderij bezochten, waar we ook meededen aan een proeverij. De uitleg over de biologische wijnbouw was interessant, maar de wijn zelf liet ik aan me voorbij gaan. Ik heb er niets van gedronken: het slokje in het glas was alleen voor de show. Samen met mijn reisgenoten hief ik het glas op onze gezondheid!

Sinds mijn bore-out periode verdraagt mijn maag namelijk geen wijn meer en ook sommige andere producten zijn sindsdien taboe. Mijn smaakpapillen zijn het daar niet mee eens, maar ik voel het vocht bij binnenkomst in mijn maagwand branden en dat is echt niet fijn. Toentertijd kon ik bijna niets meer eten, dus ik ben al blij dat het probleem inmiddels gereduceerd is tot enkele beperkingen. Er is gelukkig nog genoeg wat ik wel kan eten en drinken! In de afgelopen acht jaren waren de klachten - hoewel dus nooit helemaal weg - ‘te hebben’, maar op dit moment zijn ze weer zo hardnekkig dat ik een bezoekje aan de huisarts bracht.

De meeste fysieke en psychische klachten waar iemand in zo’n stressvolle bore-out situatie last van heeft, verdwijnen na verloop van tijd, als diegene die situatie verlaat, tot rust komt en weer dingen kan doen die hem niet vervelen. Als hij weer wordt uitgedaagd door zijn werk (of andere activiteiten), weer het gevoel heeft ertoe te doen en iets zinnigs toe te voegen. Maar soms blijft een rest van de klachten hangen. Zoals ik nog steeds regelmatig maagklachten heb en ook mijn slaapproblemen een souvenir zijn uit die tijd, ken ik ook iemand die de in die periode ontwikkelde tinnitus nooit helemaal is kwijt geraakt en iemand anders die er een chronisch vermoeidheidssyndroom aan overhield.

Ook deze informatie mag bijdragen aan mijn pleidooi om een bore-out situatie niet te lang op zijn beloop te laten. Als je beseft wat er aan de hand is en je je bewust bent van je fysieke en/of psychische symptomen, is het - ook vanwege dit risico - in je eigen belang om er zo vroeg mogelijk wat aan te doen. Om hulp te zoeken en op de een of andere manier die onbevredigende situatie te verbeteren. Laat het niet uit de hand lopen. De weg terug raakt dan helaas soms definitief afgesloten. Op je gezondheid!

MEER OVER BORE-OUT: GEEN MOTIVATIE OM TE WERKEN?

Omdat mensen met bore-out problemen vaak het verwijt krijgen lui en ongemotiveerd te zijn, wil ik iets vertellen over motivatie.

Dat er mensen bestaan die voor geen enkel werk te motiveren zijn, sluit ik niet uit, maar kan ik me evenmin voorstellen. Soms is het even zoeken, maar tenslotte vinden de meesten iets wat ze gemotiveerd kunnen doen. Motivatie kan extrinsiek en intrinsiek zijn.

Extrinsieke motivatie komt van buiten (extern). Je vindt het werk niet leuk, maar wel belangrijk, nuttig en/of zinvol. Dus doe je het toch. Zo vond ik als secretaris van een vrijwilligersbedrijf het opstellen van agenda’s en het uitwerken van verslagen heel saai. Maar dat de organisatie veel mensen hielp, motiveerde me om het te doen.

Bij extrinsieke motivatie doe je iets omdat het erbij hoort, omdat het je opgedragen wordt of omdat het je iets oplevert: een punt (huiswerk), loon (werk), gezondheid (sporten), een goed gevoel (vrijwilligerswerk), een schoon huis.

Extrinsieke doelen kunnen een tijdje genoeg zijn, maar na verloop van tijd hebben de meesten ook behoefte aan plezier in en uitdaging tijdens hun werk: intrinsiek gestuurde doelen.

Intrinsieke motivatie komt van binnen (intern). Je doet iets omdat je het fijn vindt, omdat het je meer energie oplevert dan het kost. Het zou ook een betaalde hobby kunnen zijn. Je raakt er zo door geboeid, dat de tijd vanzelf voorbij gaat.

Tijdens het geven van trainingen gold dit voor mij. Ik genoot zo van de interactie, het groepswerk en de presentaties dat ik bijna vergat te pauzeren. De dagen vlogen voorbij.

Als je iets intrinsiek gemotiveerd doet, leef je je creativiteit uit, ben je anderen van dienst of doe je soms bijna niets. Ik kan het me moeilijk voorstellen, maar een hengelaar vindt blijkbaar niets fijner dan urenlang zwijgend en bewegingsloos naar zijn dobber staren. Ook als hij niets vangt, geniet hij en daar gaat het om: dat je geniet!

Het mooiste is het natuurlijk, als je je werk intrinsiek en extrinsiek gemotiveerd kunt doen. Je geniet ervan en vindt het zinvol. Voor jezelf en anderen voegt het iets toe. Als je je werk graag doet, neem je vervelende klussen die erbij horen voor lief.

Niet iedereen vindt intrinsieke motivatie nodig. Als je naast je werk fijne relaties hebt, een boeiende hobby of zinvol vrijwilligerswerk, ben jij misschien tevreden als je elke maand salaris krijgt. Dan is de extrinsieke motivatie voldoende. Het omgekeerde geldt ook: als je je werk graag doet, is het nut minder belangrijk.

Problematisch wordt het, als je met tegenzin werkt en je werk ook zinloos vindt. Doodsaai én je reinste tijdsverspilling! Als zo’n situatie te lang duurt, kan dat schadelijk zijn en tot een bore-out leiden. Dan is het verstandig om ze eens onder de loep te nemen en te kijken hoe je ze kunt verbeteren.

 UIT BALANS - VAN BORE-OUT NAAR BURN-OUT

De vorige keer schreef ik over hoe een burn-out je zo overdreven voorzichtig kan maken dat je tenslotte bore-out kunt raken. (Wie die post gemist heeft, kan terecht onder onderstaande link.) Het omgekeerde is ook mogelijk.

Chronische verveling (op het werk) is een van de belangrijkste oorzaken van bore-out. Mensen hebben te lang te weinig te doen (kwantitatieve bore-out) of dat wat ze moeten doen, spreekt ze niet aan, daagt ze niet uit en ze zien er bovendien het nut niet van in (kwalitatieve bore-out).

Zo lang ze nog energie hebben en mogelijkheden zien, zullen degenen met een dreigende bore-out op zoek gaan naar oplossingen voor hun probleem. Als ze verstandig zijn, kaarten ze het aan bij hun werkgever, maar als dat niets oplevert, moeten ze elders gaan zoeken. Bijvoorbeeld naar een leuke hobby of zinvol vrijwilligerswerk of ze doen cursussen en opleidingen. De keuze voor die bijscholing is er vaak meer op gericht zich niet langer te vervelen of hun opties te verruimen dan dat ze er echt gemotiveerd voor kiezen. Alles is beter dan de sleur en de saaiheid die ze dagelijks op hun werk ervaren. Elk beetje leven in de brouwerij is welkom.

Als iemand zo’n opleiding niet doelgericht kiest en hij er daardoor weinig plezier aan beleeft, draagt ze natuurlijk niet bij tot een echte oplossing. Saaiheid en  nutteloosheid slaan opnieuw toe en verveling en hopeloosheid leiden tenslotte tot wanhoop. Weer een nieuwe cursus dan maar, met dezelfde risico’s…

Zo kan het gebeuren dat een persoon die niet gemotiveerd is voor zijn werk, uiteindelijk verdrinkt in de cursusopdrachten. Als die cursussen (deels) betaald worden door zijn bedrijf, is er de verplichting die taken naast zijn werk zo goed mogelijk uit te voeren.

Voor zijn werk wordt hij betaald en hoe groot de tegenzin ook is, hij zal het naar behoren moeten doen. Ook voor de scholing geldt, dat hij een inspanningsverplichting heeft vanwege de (financiële) investering die ze vraagt. Wat bedoeld was als oplossing, zorgt zo voor een nieuw probleem. Het gebrek aan gezonde werkprikkels blijft, maar de stress groeit, waardoor de negatieve prikkels van binnenuit (veroorzaakt door boosheid, ergernis, wanhoop etc.) ook toenemen.

Naast de toenemende stress is er het groeiende gevoel van uitzichtloosheid en de angstaanjagende opeenstapeling van taken en klussen. Ook dan is de kans groot dat je fysieke en mentale bouwwerk uit balans raakt met als gevolg dat de aanvankelijke dreiging van bore-out voor een burn-out kan zorgen of zelfs voor een combinatie van beide.

 UIT BALANS - VAN BURN-OUT NAAR BORE-OUT

 

In elk gesprek dat ik erover voer, merk ik dat Burn-out en Bore-out twee broers zijn die voor veel verwarring zorgen. Dat de symptomen op elkaar lijken, draagt daar zeker aan bij. Dat je in beide gevallen flink uit balans bent, ook. Maar de verschillen zijn groter en de ziektes kunnen ook nog makkelijk in elkaar overlopen. Allereerst: van burn-out naar bore-out.

Mensen die tijdens hun werk burn-out raken, gaan vaak door een moeizaam en langdurig proces om weer de oude te worden en hun werk (eventueel in gewijzigde vorm) weer aan te kunnen. Doordat ze te lang achter elkaar te veel van zichzelf vroegen, te weinig pauzes namen en te weinig ontspanning zochten, zijn ze fysiek en mentaal uitgeput. Als ze het bijltje er noodgedwongen bij neergooien, is er eerst de noodzaak van rust, rust en nog eens rust. Hun conditie en hun zelfvertrouwen moeten weer langzaam herstellen en dat vraagt tijd. Wat in maanden of jaren is misgegaan, lost zich niet op in dagen of weken. Het beetje energie dat ze af en toe hebben, kunnen ze het best besteden aan activiteiten waar ze plezier in hebben.

 

Hopelijk is er aanvankelijk een vangnet van familie, vrienden en kennissen om op terug te vallen, snel daarna is er de noodzaak van professionele hulp. Natuurlijk willen ze herhaling voorkomen en dus is het nodig om anders te leren functioneren dan daarvoor. ‘Nee’ zeggen, hun grenzen bewaken, luisteren naar hun lijf en naar waar ze echt behoefte aan hebben. Zichzelf op de eerste plaats zetten, want alleen wie goed zorgt voor zichzelf, heeft ruimte om te zorgen voor anderen. De zoektocht naar de oorzaken brengt hun waarschijnlijk o.a. naar hun jeugd, toen ze hun belemmerende gedragspatronen ontwikkelden. Een moeizaam proces van vallen en opstaan.

 

Zodra ze zich sterk genoeg voelen en hun bedrijfsarts (indien van toepassing, anders de huisarts) groen licht geeft, kunnen ze weer langzaam aan het werk. Enkele uurtjes per week, dan enkele dagen. Wat ze geleerd hebben tijdens coaching zo goed mogelijk in praktijk brengen. Hun gezondheid en welbevinden bewaken. Maar de angst voor herhaling zit diep. Ze zijn er zich goed van bewust dat ze zich hopeloos overtild hebben en moeten niet denken aan herhaling.

 

Daardoor bestaat de kans dat ze doorschieten. Voortaan niet te veel maar juist te weinig van zichzelf vragen. Interessante uitdagingen uit de weg gaan uit angst ze niet aan te kunnen. Zichzelf de noodzakelijke gezonde werkprikkels onthouden. Op safe spelen. Wie dat niet in de gaten heeft en te lang en te veel op de rem staat, loopt zo het risico op dezelfde klachten als eerst. Maar nu wijzen ze niet op een burn-out, maar op een bore-out.

 

Behalve de klachten is er dan de verwarring. Want hoe kunnen de symptomen terugkomen, als je je totaal anders gedragen hebt?

 

 VIJF PUNTEN OM OVER NA TE DENKEN...

Over bore-out bestaan nogal wat misverstanden. Als het fenomeen beter (h)erkend wordt, komt er waarschijnlijk meer begrip voor de mensen die ermee te maken hebben. Vijf misverstanden in het kort:

1. Bore-out is een soort Burn-out. De klachten zijn bij deze ziektes inderdaad vrijwel hetzelfde, maar de oorzaken verschillen. Bij burn-out is dat chronische en langdurige overprikkeling en gebrek aan rust en ontspanning, iemand met bore-out klachten heeft juist langdurig te weinig (gezonde) (werk)prikkels gehad. Bij burn-out spreken we van ‘afgebrand’, bij bore-out van ‘uitgedoofd’. Omdat de oorzaak anders is, dienen begeleiding en behandeling ook te verschillen.

2. Alleen kantoorpersoneel loopt risico op bore-out. Vroeger noemde men bore-out de ‘ambtenaarsziekte’. Nu werken niet alle ambtenaren op kantoor, maar de twee vooroordelen raken wel aan elkaar. Inmiddels is duidelijk dat bore-out niet gebonden is aan beroep, geslacht, begaafdheid of leeftijd. Iedereen kan ermee te maken krijgen.

3. Wie klaagt over verveling op z'n werk, is eigenlijk te lui en te ongeïnteresseerd om zich in te spannen. De mensen die ik sprak voor mijn boeken, waren zeker niet lui en ongeïnteresseerd. Hun werk was van dien aard dat het hun niet lukte zich ervoor te interesseren en te motiveren. Ze wilden juist meer uitgedaagd worden en de kans krijgen hun ambities, competenties, kennis en vaardigheden in te zetten om hun bedrijf vooruit te helpen.

4. Dan ga je toch wat anders doen! Over het idee dat je een bore-out altijd moet aanpakken door meteen te gaan solliciteren, schreef ik enkele weken geleden. Vaak is de ultieme oplossing inderdaad om iets te zoeken wat beter bij je past. Maar om die stap te kunnen zetten, moeten vaak veel hindernissen overwonnen worden, waardoor hij dan te lang wordt uitgesteld. Soms is het makkelijker om de oplossing eerst dichter bij huis te zoeken.

5. Het is toch fijn om het rustig aan te kunnen doen. Waarom zou je je uitsloven? Voor een keer is het zeker fijn om het niet te druk te hebben. Maar als je elke dag te weinig te doen hebt, gaat dat beslist vervelen. Bovendien bestaat er niet alleen 'n kwantitatieve bore-out (bij chronisch te weinig werk), maar ook 'n kwalitatieve. Dan heb je (meer dan) genoeg werk, maar past het je niet. Het is bijv. te makkelijk, te saai, je hebt er te weinig invloed op, hebt een onredelijke werkgever en/of onaardige collega’s. Onder zulke omstandigheden kun je zelfs zowel bore-out als burn-out raken.

Ken jij nog meer misverstanden over bore-out, dan hoor ik ze graag. De juiste informatie is ‘n belangrijke voorwaarde voor meer begrip, een betere erkenning, meer openheid en het voorkomen van ziekte. Bore-out is helaas net zo ‘normaal’ als burn-out. Hoog tijd dat we dat gaan inzien!

 ‘EN TOCH ZUL JE IN ACTIE MOETEN KOMEN!’

De vorige keer vroeg ik om begrip voor mensen met bore-out klachten, die niet meteen gaan solliciteren. Daar zijn nl. nogal wat redenen voor. Wie die tekst gemist heeft, kan hieronder  terecht.

Het artikel werd en wordt nog steeds gelezen en van reacties voorzien. ‘Eindelijk iemand die het begrijpt!’ hoor ik sommigen zuchten. En echt, ik begrijp het, ik heb immers zelf in zo'n situatie gezeten. 

Maar de hele tijd wachtte ik ook op de kritische vraag die ik nu zelf maar stel: ‘Moet je dan maar blijven zitten waar je zit en het werk dat je zo tegenstaat, blijven doen?’ Want dan is mijn antwoord: Nee, om de dooie dood niet, tenminste als je een beetje lol in je leven wilt houden en niet ziek wilt worden.

Dat mensen beseffen dat de weerzin in hun werk en de fysieke en psychische klachten die ze hebben, verband met elkaar (kunnen) houden, is natuurlijk een belangrijke voorwaarde om in actie te komen. Of als ze onverklaarbaar gedrag vertonen dat ze niet kennen van zichzelf. Dat verband is er wel degelijk en net zoals bij een burn-out kunnen die symptomen behalve in ziekte ook in een depressie ontaarden.

Dat moet je dus zeker voor zijn! Daarom is het belangrijk om te achterhalen wat de oorzaken zijn. Zitten die vooral in de bovenstroom? Is je werk te makkelijk voor je, of juist te moeilijk? Is er te weinig afwisseling? Wordt er geen beroep gedaan op je verantwoordelijkheid en je zelfstandigheid? Vervelende collega's, een onredelijke werkgever?

Je kunt dan misschien eerst binnenshuis je licht opsteken. Kan je teamleider helpen of kun je taken ruilen met een collega? Of ben je beter op je plek bij een loopbaanbegeleider, een begeleider voor hoogbegaafde en/of hoogsensitieve mensen, een kerntalentenanalist? Zij kunnen samen met jou uitzoeken waar jij behoefte aan hebt, wat je het beste kunt doen en of dat haalbaar is. Dan hoef je echt niet meteen te solliciteren…

Zit je probleem vooral in de onderstroom? In het gedrag dat je hebt ontwikkeld door ouderlijke boodschappen in je jeugd of nog eerder? Durf je niet voor jezelf op te komen? Durf je er niet op te vertrouwen dat er een oplossing is? Wil je wel wat anders, maar stel je de zoektocht voortdurend uit? Voel je zoveel schuld en/of schaamte, dat je je probleem maar liever voor je houdt?

Dat nu zo ineffectieve gedrag was waarschijnlijk het meest nuttige op het moment dat je het aanleerde, maar is het dat nog? De omstandigheden zijn anders en de tijd is dat ook. Als je aan de slag wilt met dat soort problemen, kun je naar mijn idee het best aankloppen bij een systemisch coach. Maar tot wie je je ook wendt, je moet iets doen, want blijven zitten waar en zoals je zit is geen optie. Je wilt toch niet ziek worden?!

 ‘DAN GA JE TOCH WAT ANDERS DOEN!’

Hoe vaak ik die zin al gehoord heb? Het is zelfs een hoofdstuktitel in een van mijn boeken! Nu hoorde ik ze opnieuw uit de mond van de mevrouw van de lokale bibliotheek met wie ik de mogelijkheid van een lezing over bore-out besprak. Maar er was iets in haar stem, waardoor ik nu eens niet meteen in de verdediging schoot. Ik zag de glimlach op haar gezicht en begreep dat ze me niet aanviel, maar advocaat van de duivel speelde. Zoals een advocaat zijn cliënt klaarstoomt voor 'n rechtszaak: ‘Wat heb je te zeggen, als X je wordt gevraagd?’

Ik schoot in de lach bij de herinnering aan alle keren dat ik er al op reageerde. Ik voel me niet meer aangevallen, ook niet als erop volgt: ‘Banen genoeg!’ Het is immers een kwestie van onwetendheid, want niet iedereen kan meteen begrijpen, waarom het vaak helemaal niet voor de hand ligt om wat anders te gaan doen, als je werk je chronisch tegenstaat. Zelfs niet als de banen voor het oprapen liggen.

Ten eerste is de betrokkene vaak op een leeftijd waarop de kans klein is dat hij elders nog wordt aangenomen en waarop een opleiding voor meer emplooikansen weinig hoop biedt, al is het alleen al omdat die tijd kost.

Verder sluiten de banen die ‘voor het oprapen liggen’ vaak niet aan bij wat jij kunt en wilt en het is toch de bedoeling dat je fijner en meer bevredigend werk vindt.

Als je opereert in een smal werksegment is de kans klein dat je iets vindt wat meer aansluit bij jouw wensen en behoeftes. En wat als je thuis komt te zitten? Je hebt nu tenminste een baan en een inkomen. Je bent misschien kostwinner en wilt je partner en kinderen die van jouw inkomen afhankelijk zijn niet meesleuren in de financiële gevolgen van jouw beslissing. Ik gaf destijds een goed betaalde baan op, omdat ik het werk niet meer wilde doen, maar hoefde die beslissing alleen voor mezelf te nemen.

Schaamte en schuldgevoel kunnen meespelen. Wat zegt het over jou, als jij niet in staat bent leuker werk te vinden, wat zegt het als je werkgever je niet wil helpen? En hoeveel kleiner zou je salaris zijn, als je alleen betaald werd voor het werk dat je (met enthousiasme) doet?

Tot slot kan de zoektocht naar ander werk de noodzaak met zich meebrengen dat je afstapt van gedrag dat je in je kindertijd hebt geleerd. Je bent bijvoorbeeld niet gewend om voor jezelf op te komen, maar moet dat nu wel. Door faalangst vrees je niets anders te zullen vinden, maar zult het risico toch moeten nemen. Je denkt niets ‘beters’ waard te zijn, maar de zoektocht naar een andere baan vraagt om een andere overtuiging.

Ik heb de vraag inmiddels zo vaak beantwoord, dat de redenen als vanzelf uit mijn mond rollen. Het zijn steeds weer andere mensen die het aankaarten en totdat het fenomeen bore-out beter bekend is in ons land, wil ik het graag blijven uitleggen…

MENSEN HOEVEN NIET BORE-OUT TE RAKEN!

Onlangs (1/9/23) trof ik in de Volkskrant een artikel van Ellen Huisman aan over de Franse pensioenwet, die na een periode van stakingen is aangenomen. Ze stelt daarbij vier vragen, waarvan de eerste is: ‘Waar waren de Fransen zo boos over?’ Blijkbaar legde de Franse socioloog, Jean Viard, al eerder in de krant uit dat men in Frankrijk werk ziet als een ‘plek van lijden’ en dat steeds minder hoeven werken voor Fransen vooruitgang is.

In de inleiding van mijn laatste boek over bore-out* verbaasde ik me al over de manier waarop ‘de Fransen’ kennelijk naar werk kijken. In Frankrijk zou men vinden pas na het werk leuke dingen te kunnen gaan doen en dat het leven na het werk pas begint. Van de typering van werk ‘als een plek van lijden’ werd ik opnieuw stil. Het is zo ongeloofwaardig generaliserend… Alsof er geen uitzondering bestaat, alsof alle Fransen werken de hel op aarde vinden. Ik kan het me niet voorstellen. 

Tijdens de interviews die ik voor bovenbedoeld boek hield met Nederlandse en Belgische mensen die bore-out (geweest) waren of chronisch verveeld waren door hun werk, kwam ik niemand tegen die niet wilde werken. Wel wilden ze af van het werk dat ze deden, omdat het hun niet bevredigde. Het was te saai, te repeterend, te makkelijk, te moeilijk, deed geen beroep op hun creatieve en/of andere vermogens, ze hadden er te weinig invloed op, begrepen de bedoeling ervan niet, konden het niet vinden met hun collega’s of hun werkgever et cetera.

Als je kijkt naar wat er voor die mensen ontbrak in hun werk(omgeving), weet je ook wat ze erin zochten. Als meer van die kenmerken aanwezig waren, gingen ze er weer met plezier tegenaan. Ze konden niet wachten, tot het zo ver was, wilden een bijdrage leveren, uitgedaagd en gezien worden en ertoe doen in het maatschappelijk proces. Niemand van hen wilde totaal niet werken.

Toen ik het fenomeen ‘bore-out’ langzaam begon te doorgronden, maakte ik me zorgen over beroepen die vast niemand meer wilde uitoefenen, als we iedereen tegemoet zouden komen. Geleidelijk aan besefte ik, dat ik redeneerde vanuit mijn eigen perspectief. Het ging immers om beroepen die IK niet wilde uitoefenen, omdat ze de kenmerken misten die IK in werk zocht.

Intussen weet ik dat mensen zo verschillend zijn dat er voor vrijwel elke soort werk wel iemand te vinden is die het graag doet. Dat werk niet voor iedereen dezelfde kenmerken hoeft te hebben. Zoals de kapper die mij vertelde dat hij geniet van het kappersvak, maar dat het hem ook aantrekkelijk lijkt om als stratenmaker te werken. Lekker in de frisse lucht met zijn handen bezig zijn… Een nogal romantische voorstelling volgens mij, want ik zag in gedachten plensbuiten op hem neerdalen, zijn rug en nek verbranden en voorbijgangers verschijnen die hem het werk onmogelijk maakten. Ook dacht ik aan de risico’s voor zijn spieren en gewrichten. Maar hij haalde zijn schouders op bij al die reserves  en antwoordde dat elk werk nou eenmaal zijn mindere kanten heeft en dat hij voorlopig alleen de voordelen zag.

Als mensen besluiten te gaan voor wat ze zelf willen en niet meer beantwoorden aan wat ze denken dat ouders, grootouders of de hele familie van hen verwacht, dan is het soms even zoeken. Maar tot nu vond vrijwel iedereen die die hindernis nam, werk waar hij met plezier z'n bijdrage mee kon leveren. Voor iedereen kan het leven voor zijn pensioen beginnen, voor niemand hoeft de werkplek een ‘plek van lijden’ te zijn. Niet in Nederland en evenmin in Frankrijk of andere landen! Zo lang we maar stilstaan bij ieders wensen, verlangens en behoeftes...

* Ziekmakende verveling op je werk. Bore-out verklaard vanuit de onderstroom (mei 2023)