BURN-OUT, BORE-OUT EN HET SPOOK VAN DE DREIGENDE HERHALING

Met veel interesse las ik het boek van Brankele Frank 'Over de kop'. Aan de hand van haar eigen ervaringen ging ze als neurobioloog op zoek naar wat er in je lichaam gebeurt tijdens een burn-out. Ze ontdekte zelfs dat je een burn-out in je hersenen kunt zien, het bewijs dat het niet iets is wat ‘alleen tussen de oren' zit. Naast een wetenschappelijk goed onderbouwd verhaal is haar tekst ook humoristisch en relativerend en haar metaforen zorgden dat ook ik, als leek op haar terrein, alles goed kon volgen.

Haar zoektocht was gericht op de vraag wat stress met je lichaam doet en hoe dat kan ontaarden in een burn-out. Ook vroeg ze zich af hoe een burn-out soms zo lang kan duren. Omdat stress ook de basis vormt van een bore-out, ga ik ervanuit dat je daar een heel vergelijkbaar verhaal over zou kunnen schrijven. Daarmee is een groot deel verklaard van wat zich bij beide ziektes afspeelt in de bovenstroom, oftewel de top van de ijsberg.

Ik bedacht dat je Frank haar bevindingen over wat zich (deels waarneembaar) afspeelt in het lichaam, zou kunnen combineren met wat Jane Coerts en ik vertellen als we in onze boeken burn-out en bore-out verklaren vanuit de onderstroom. Daar staan immers de systemische krachten in het onderbewuste centraal, die huizen in het deel van de ijsberg onder de waterlinie en ervoor zorgen dat mensen met hun gedrag een burn-out of bore-out kunnen aanwakkeren.

Zowel in de boven- als in de onderstroom schuilt het gevaar van herhaling. Niet alle tijdens de ziekte opgetreden fysieke wijzigingen worden namelijk teruggedraaid, waardoor je er je leven lang vatbaar voor blijft. Daarnaast gaat er een enorme verwaarlozing van je lichaam en geest aan vooraf, waartoe je wordt aangezet door ervaringen in de onderstroom (zoals ouderlijke boodschappen en andere kinderlijke ervaringen). Weet je die ervaringen geen plek te geven en voor jou gezondere keuzes te maken, dan bestaat ook daardoor de kans dat je opnieuw in dezelfde valkuil belandt.

Als de begeleiding tijdens het genezingsproces  zich slechts richt op een deel van het probleem, is de kans dus groot dat mensen die met deze ziektes te maken hebben, steeds een nieuwe terugval beleven en een soort levenslang hebben. Genezen is goed, voorkomen echt veel beter!

- Brankele Frank: Over de kop, Das Mag Uitgevers 2023

- Jane Alice Coerts: Van burn-out naar levenszin, Uitgeverij Boom 2021

- Marjo Crombach: Ziekmakende verveling op je werk, Uitgeverij Het Noorderlicht 2023

 

PIJNLIJKE BOODSCHAPPEN ZIJN SOMS ONVERMIJDELIJK, WAT TELT IS, HOE ZE WORDEN OVERGEBRACHT…

Tijdens mijn lezing over werkstress besefte ik weer eens hoe belangrijk het is mensen bewust te maken van hun eigen aandeel daarin, maar ook hoe moeilijk dat kan zijn. Hoe overtuigingen soms bevroren zijn in iemands systeem en hoe lastig te ontdooien.

Natuurlijk had ik verteld over het verschil tussen boven- en onderstroom, het bewust waarneembare en het onderbewuste. Ook over het schuld- en schaamtegevoel, waar ik mee worstelde als mijnwerkersdochter. Ik had immers mijn studie en beroep mogen kiezen, terwijl mijn ouders vanaf hun 14^e moesten werken voor de kost. De schoorsteen moest roken, dus er moest aangepakt worden, door de een onder de grond, door de ander voor de naaimachine. Wie was ik om me te mogen vervelen en bore-out te raken?

Ik had de lezing al afgesloten en iedereen bedankt voor zijn tijd en belangstelling, toen een van de aanwezigen er nog eens goed voor ging zitten. Hij wilde wel eens weten hoe werkstress veroorzaakt werd, want dat lag natuurlijk aan de werkgever en de bedrijfsstructuur. De monden van sommige anderen vielen open, toen hij vervolgens tot in detail ging uitleggen hoe die structuur op zijn werkplek was. Ik kapte hem vriendelijk af en hoorde, hoe hij het verhaal op bozige toon vervolgde tegen zijn buurman.

Terwijl ik naar huis fietste, was ik weer terug op het kantoor van mijn leidinggevende, zo’n tien jaar geleden. Ik had diverse gesprekken met hem gehad, waarin hij steeds dingen zei als: ‘We lossen het samen op’.  Ik wilde hem zo graag geloven dat ik lang niet heb willen weten dat dit zoethoudertjes waren. Van ‘oplossen’ was geen sprake, van ‘samen’ nog minder.

Terwijl ik in de deuropening stond (een stoel werd mij niet aangeboden) hoorde ik de mededeling die voor mij op dat moment als een doodvonnis klonk: na de grote vakantie zou ik niet meer coachen en trainen, maar weer volledig voor de klas staan. Na dat gezegd te hebben, boog hij zich over zijn bureau en mompelde: “Dat was het. Je kunt gaan”. Onderweg naar de teamkamer voelde ik de tranen over mijn wangen lopen.

Als er op zo’n manier wordt afgerekend met je passie, wensen en verlangens, is het niet eenvoudig en op dat moment zelfs onmogelijk om die ervaring van je af te zetten en naar jezelf te kijken. Het heeft bij mij dan ook jaren geduurd, voordat ik daartoe bereid was en het geleidelijk aan ben gaan doen. Ik had immers de eer aan mezelf kunnen houden en eerder op kunnen stappen. Pas toen ik onder ogen zag, wat me daarvan had weerhouden, konden mijn pijn geheeld en mijn zelfbewustzijn hersteld worden. Daarvoor was ik ‘een boze mevrouw, die af wenste te rekenen met haar werkgever’.

De ervaringen in de bovenstroom kunnen het lang moeilijk maken om onder ogen te zien wat er in de onderstroom speelt. Pijnlijke boodschappen zijn soms onvermijdelijk. Wat telt is, hoe ze worden overgebracht.

MEER OVER BORE-OUT :

OVER KLACHTEN DIE NIET VOORBIJGAAN - 

OP JE GEZONDHEID!

De foto is gemaakt, toen we in september tijdens mijn vakantie in Georgië een wijnboerderij bezochten, waar we ook meededen aan een proeverij. De uitleg over de biologische wijnbouw was interessant, maar de wijn zelf liet ik aan me voorbij gaan. Ik heb er niets van gedronken: het slokje in het glas was alleen voor de show. Samen met mijn reisgenoten hief ik het glas op onze gezondheid!

Sinds mijn bore-out periode verdraagt mijn maag namelijk geen wijn meer en ook sommige andere producten zijn sindsdien taboe. Mijn smaakpapillen zijn het daar niet mee eens, maar ik voel het vocht bij binnenkomst in mijn maagwand branden en dat is echt niet fijn. Toentertijd kon ik bijna niets meer eten, dus ik ben al blij dat het probleem inmiddels gereduceerd is tot enkele beperkingen. Er is gelukkig nog genoeg wat ik wel kan eten en drinken! In de afgelopen acht jaren waren de klachten - hoewel dus nooit helemaal weg - ‘te hebben’, maar op dit moment zijn ze weer zo hardnekkig dat ik een bezoekje aan de huisarts bracht.

De meeste fysieke en psychische klachten waar iemand in zo’n stressvolle bore-out situatie last van heeft, verdwijnen na verloop van tijd, als diegene die situatie verlaat, tot rust komt en weer dingen kan doen die hem niet vervelen. Als hij weer wordt uitgedaagd door zijn werk (of andere activiteiten), weer het gevoel heeft ertoe te doen en iets zinnigs toe te voegen. Maar soms blijft een rest van de klachten hangen. Zoals ik nog steeds regelmatig maagklachten heb en ook mijn slaapproblemen een souvenir zijn uit die tijd, ken ik ook iemand die de in die periode ontwikkelde tinnitus nooit helemaal is kwijt geraakt en iemand anders die er een chronisch vermoeidheidssyndroom aan overhield.

Ook deze informatie mag bijdragen aan mijn pleidooi om een bore-out situatie niet te lang op zijn beloop te laten. Als je beseft wat er aan de hand is en je je bewust bent van je fysieke en/of psychische symptomen, is het - ook vanwege dit risico - in je eigen belang om er zo vroeg mogelijk wat aan te doen. Om hulp te zoeken en op de een of andere manier die onbevredigende situatie te verbeteren. Laat het niet uit de hand lopen. De weg terug raakt dan helaas soms definitief afgesloten. Op je gezondheid!

MEER OVER BORE-OUT: GEEN MOTIVATIE OM TE WERKEN?

Omdat mensen met bore-out problemen vaak het verwijt krijgen lui en ongemotiveerd te zijn, wil ik iets vertellen over motivatie.

Dat er mensen bestaan die voor geen enkel werk te motiveren zijn, sluit ik niet uit, maar kan ik me evenmin voorstellen. Soms is het even zoeken, maar tenslotte vinden de meesten iets wat ze gemotiveerd kunnen doen. Motivatie kan extrinsiek en intrinsiek zijn.

Extrinsieke motivatie komt van buiten (extern). Je vindt het werk niet leuk, maar wel belangrijk, nuttig en/of zinvol. Dus doe je het toch. Zo vond ik als secretaris van een vrijwilligersbedrijf het opstellen van agenda’s en het uitwerken van verslagen heel saai. Maar dat de organisatie veel mensen hielp, motiveerde me om het te doen.

Bij extrinsieke motivatie doe je iets omdat het erbij hoort, omdat het je opgedragen wordt of omdat het je iets oplevert: een punt (huiswerk), loon (werk), gezondheid (sporten), een goed gevoel (vrijwilligerswerk), een schoon huis.

Extrinsieke doelen kunnen een tijdje genoeg zijn, maar na verloop van tijd hebben de meesten ook behoefte aan plezier in en uitdaging tijdens hun werk: intrinsiek gestuurde doelen.

Intrinsieke motivatie komt van binnen (intern). Je doet iets omdat je het fijn vindt, omdat het je meer energie oplevert dan het kost. Het zou ook een betaalde hobby kunnen zijn. Je raakt er zo door geboeid, dat de tijd vanzelf voorbij gaat.

Tijdens het geven van trainingen gold dit voor mij. Ik genoot zo van de interactie, het groepswerk en de presentaties dat ik bijna vergat te pauzeren. De dagen vlogen voorbij.

Als je iets intrinsiek gemotiveerd doet, leef je je creativiteit uit, ben je anderen van dienst of doe je soms bijna niets. Ik kan het me moeilijk voorstellen, maar een hengelaar vindt blijkbaar niets fijner dan urenlang zwijgend en bewegingsloos naar zijn dobber staren. Ook als hij niets vangt, geniet hij en daar gaat het om: dat je geniet!

Het mooiste is het natuurlijk, als je je werk intrinsiek en extrinsiek gemotiveerd kunt doen. Je geniet ervan en vindt het zinvol. Voor jezelf en anderen voegt het iets toe. Als je je werk graag doet, neem je vervelende klussen die erbij horen voor lief.

Niet iedereen vindt intrinsieke motivatie nodig. Als je naast je werk fijne relaties hebt, een boeiende hobby of zinvol vrijwilligerswerk, ben jij misschien tevreden als je elke maand salaris krijgt. Dan is de extrinsieke motivatie voldoende. Het omgekeerde geldt ook: als je je werk graag doet, is het nut minder belangrijk.

Problematisch wordt het, als je met tegenzin werkt en je werk ook zinloos vindt. Doodsaai én je reinste tijdsverspilling! Als zo’n situatie te lang duurt, kan dat schadelijk zijn en tot een bore-out leiden. Dan is het verstandig om ze eens onder de loep te nemen en te kijken hoe je ze kunt verbeteren.

 UIT BALANS - VAN BORE-OUT NAAR BURN-OUT

De vorige keer schreef ik over hoe een burn-out je zo overdreven voorzichtig kan maken dat je tenslotte bore-out kunt raken. (Wie die post gemist heeft, kan terecht onder onderstaande link.) Het omgekeerde is ook mogelijk.

Chronische verveling (op het werk) is een van de belangrijkste oorzaken van bore-out. Mensen hebben te lang te weinig te doen (kwantitatieve bore-out) of dat wat ze moeten doen, spreekt ze niet aan, daagt ze niet uit en ze zien er bovendien het nut niet van in (kwalitatieve bore-out).

Zo lang ze nog energie hebben en mogelijkheden zien, zullen degenen met een dreigende bore-out op zoek gaan naar oplossingen voor hun probleem. Als ze verstandig zijn, kaarten ze het aan bij hun werkgever, maar als dat niets oplevert, moeten ze elders gaan zoeken. Bijvoorbeeld naar een leuke hobby of zinvol vrijwilligerswerk of ze doen cursussen en opleidingen. De keuze voor die bijscholing is er vaak meer op gericht zich niet langer te vervelen of hun opties te verruimen dan dat ze er echt gemotiveerd voor kiezen. Alles is beter dan de sleur en de saaiheid die ze dagelijks op hun werk ervaren. Elk beetje leven in de brouwerij is welkom.

Als iemand zo’n opleiding niet doelgericht kiest en hij er daardoor weinig plezier aan beleeft, draagt ze natuurlijk niet bij tot een echte oplossing. Saaiheid en  nutteloosheid slaan opnieuw toe en verveling en hopeloosheid leiden tenslotte tot wanhoop. Weer een nieuwe cursus dan maar, met dezelfde risico’s…

Zo kan het gebeuren dat een persoon die niet gemotiveerd is voor zijn werk, uiteindelijk verdrinkt in de cursusopdrachten. Als die cursussen (deels) betaald worden door zijn bedrijf, is er de verplichting die taken naast zijn werk zo goed mogelijk uit te voeren.

Voor zijn werk wordt hij betaald en hoe groot de tegenzin ook is, hij zal het naar behoren moeten doen. Ook voor de scholing geldt, dat hij een inspanningsverplichting heeft vanwege de (financiële) investering die ze vraagt. Wat bedoeld was als oplossing, zorgt zo voor een nieuw probleem. Het gebrek aan gezonde werkprikkels blijft, maar de stress groeit, waardoor de negatieve prikkels van binnenuit (veroorzaakt door boosheid, ergernis, wanhoop etc.) ook toenemen.

Naast de toenemende stress is er het groeiende gevoel van uitzichtloosheid en de angstaanjagende opeenstapeling van taken en klussen. Ook dan is de kans groot dat je fysieke en mentale bouwwerk uit balans raakt met als gevolg dat de aanvankelijke dreiging van bore-out voor een burn-out kan zorgen of zelfs voor een combinatie van beide.

 UIT BALANS - VAN BURN-OUT NAAR BORE-OUT

 

In elk gesprek dat ik erover voer, merk ik dat Burn-out en Bore-out twee broers zijn die voor veel verwarring zorgen. Dat de symptomen op elkaar lijken, draagt daar zeker aan bij. Dat je in beide gevallen flink uit balans bent, ook. Maar de verschillen zijn groter en de ziektes kunnen ook nog makkelijk in elkaar overlopen. Allereerst: van burn-out naar bore-out.

Mensen die tijdens hun werk burn-out raken, gaan vaak door een moeizaam en langdurig proces om weer de oude te worden en hun werk (eventueel in gewijzigde vorm) weer aan te kunnen. Doordat ze te lang achter elkaar te veel van zichzelf vroegen, te weinig pauzes namen en te weinig ontspanning zochten, zijn ze fysiek en mentaal uitgeput. Als ze het bijltje er noodgedwongen bij neergooien, is er eerst de noodzaak van rust, rust en nog eens rust. Hun conditie en hun zelfvertrouwen moeten weer langzaam herstellen en dat vraagt tijd. Wat in maanden of jaren is misgegaan, lost zich niet op in dagen of weken. Het beetje energie dat ze af en toe hebben, kunnen ze het best besteden aan activiteiten waar ze plezier in hebben.

 

Hopelijk is er aanvankelijk een vangnet van familie, vrienden en kennissen om op terug te vallen, snel daarna is er de noodzaak van professionele hulp. Natuurlijk willen ze herhaling voorkomen en dus is het nodig om anders te leren functioneren dan daarvoor. ‘Nee’ zeggen, hun grenzen bewaken, luisteren naar hun lijf en naar waar ze echt behoefte aan hebben. Zichzelf op de eerste plaats zetten, want alleen wie goed zorgt voor zichzelf, heeft ruimte om te zorgen voor anderen. De zoektocht naar de oorzaken brengt hun waarschijnlijk o.a. naar hun jeugd, toen ze hun belemmerende gedragspatronen ontwikkelden. Een moeizaam proces van vallen en opstaan.

 

Zodra ze zich sterk genoeg voelen en hun bedrijfsarts (indien van toepassing, anders de huisarts) groen licht geeft, kunnen ze weer langzaam aan het werk. Enkele uurtjes per week, dan enkele dagen. Wat ze geleerd hebben tijdens coaching zo goed mogelijk in praktijk brengen. Hun gezondheid en welbevinden bewaken. Maar de angst voor herhaling zit diep. Ze zijn er zich goed van bewust dat ze zich hopeloos overtild hebben en moeten niet denken aan herhaling.

 

Daardoor bestaat de kans dat ze doorschieten. Voortaan niet te veel maar juist te weinig van zichzelf vragen. Interessante uitdagingen uit de weg gaan uit angst ze niet aan te kunnen. Zichzelf de noodzakelijke gezonde werkprikkels onthouden. Op safe spelen. Wie dat niet in de gaten heeft en te lang en te veel op de rem staat, loopt zo het risico op dezelfde klachten als eerst. Maar nu wijzen ze niet op een burn-out, maar op een bore-out.

 

Behalve de klachten is er dan de verwarring. Want hoe kunnen de symptomen terugkomen, als je je totaal anders gedragen hebt?

 

 VIJF PUNTEN OM OVER NA TE DENKEN...

Over bore-out bestaan nogal wat misverstanden. Als het fenomeen beter (h)erkend wordt, komt er waarschijnlijk meer begrip voor de mensen die ermee te maken hebben. Vijf misverstanden in het kort:

1. Bore-out is een soort Burn-out. De klachten zijn bij deze ziektes inderdaad vrijwel hetzelfde, maar de oorzaken verschillen. Bij burn-out is dat chronische en langdurige overprikkeling en gebrek aan rust en ontspanning, iemand met bore-out klachten heeft juist langdurig te weinig (gezonde) (werk)prikkels gehad. Bij burn-out spreken we van ‘afgebrand’, bij bore-out van ‘uitgedoofd’. Omdat de oorzaak anders is, dienen begeleiding en behandeling ook te verschillen.

2. Alleen kantoorpersoneel loopt risico op bore-out. Vroeger noemde men bore-out de ‘ambtenaarsziekte’. Nu werken niet alle ambtenaren op kantoor, maar de twee vooroordelen raken wel aan elkaar. Inmiddels is duidelijk dat bore-out niet gebonden is aan beroep, geslacht, begaafdheid of leeftijd. Iedereen kan ermee te maken krijgen.

3. Wie klaagt over verveling op z'n werk, is eigenlijk te lui en te ongeïnteresseerd om zich in te spannen. De mensen die ik sprak voor mijn boeken, waren zeker niet lui en ongeïnteresseerd. Hun werk was van dien aard dat het hun niet lukte zich ervoor te interesseren en te motiveren. Ze wilden juist meer uitgedaagd worden en de kans krijgen hun ambities, competenties, kennis en vaardigheden in te zetten om hun bedrijf vooruit te helpen.

4. Dan ga je toch wat anders doen! Over het idee dat je een bore-out altijd moet aanpakken door meteen te gaan solliciteren, schreef ik enkele weken geleden. Vaak is de ultieme oplossing inderdaad om iets te zoeken wat beter bij je past. Maar om die stap te kunnen zetten, moeten vaak veel hindernissen overwonnen worden, waardoor hij dan te lang wordt uitgesteld. Soms is het makkelijker om de oplossing eerst dichter bij huis te zoeken.

5. Het is toch fijn om het rustig aan te kunnen doen. Waarom zou je je uitsloven? Voor een keer is het zeker fijn om het niet te druk te hebben. Maar als je elke dag te weinig te doen hebt, gaat dat beslist vervelen. Bovendien bestaat er niet alleen 'n kwantitatieve bore-out (bij chronisch te weinig werk), maar ook 'n kwalitatieve. Dan heb je (meer dan) genoeg werk, maar past het je niet. Het is bijv. te makkelijk, te saai, je hebt er te weinig invloed op, hebt een onredelijke werkgever en/of onaardige collega’s. Onder zulke omstandigheden kun je zelfs zowel bore-out als burn-out raken.

Ken jij nog meer misverstanden over bore-out, dan hoor ik ze graag. De juiste informatie is ‘n belangrijke voorwaarde voor meer begrip, een betere erkenning, meer openheid en het voorkomen van ziekte. Bore-out is helaas net zo ‘normaal’ als burn-out. Hoog tijd dat we dat gaan inzien!